Mục tiêu của nghiên cứu là đánh giá tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi sử dụng thuốc lá điện tử của sinh viên trường Đại học Công nghiệp Hà Nội. Nghiên cứu được thực hiện thông qua thu thập và phân tích dữ liệu từ 100 sinh viên. Nội dung khảo sát tập trung vào tình trạng sử dụng, lý do, tần suất và động lực dẫn đến hành vi này.Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố tác động đến quyết định sử dụng thuốc lá điện tử, bao gồm nhưng không giới hạn ở: thông tin về sản phẩm, giá cả, hoạt động quảng cáo, ảnh hưởng từ bạn bè và gia đình, tác động của môi trường xung quanh và các yếu tố tâm lý.
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ
Thuốc lá điện tử là một thiết bị chạy bằng pin, được thiết kế để mô phỏng hành động hút thuốc lá truyền thống. Thiết bị này hoạt động bằng cách làm nóng dung dịch lỏng (thường gọi là tinh dầu) để tạo ra hơi nước mà người dùng hít vào.
Thành phần chính của thuốc lá điện tử:
- Nicotin: Chất gây nghiện có trong thuốc lá truyền thống. Một số loại tinh dầu có thể không chứa nicotin, nhưng phần lớn vẫn có thành phần này.
- Propylene Glycol (PG) và Vegetable Glycerin (VG): Hai chất giúp tạo khói và tăng độ đậm đặc của hơi nước.
- Hương liệu: Tạo ra mùi vị đa dạng như bạc hà, trái cây, kẹo ngọt… để thu hút người dùng, đặc biệt là giới trẻ.
Cách thức hoạt động:
- Khi người dùng hít vào, bộ phận gia nhiệt (coil) sẽ làm nóng tinh dầu, biến nó thành hơi nước.
- Hơi nước này chứa nicotin và các chất khác, đi vào phổi và nhanh chóng hấp thụ vào máu, tạo cảm giác hưng phấn giống như hút thuốc lá truyền thống.
Vì sao thuốc lá điện tử gây tranh cãi?
- Lợi ích được quảng cáo: Nhiều người cho rằng thuốc lá điện tử ít hại hơn thuốc lá truyền thống và có thể giúp cai thuốc.
- Tác hại tiềm ẩn: Nghiên cứu đã chỉ ra rằng vẫn có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt là tim, phổi và hệ thần kinh. Ngoài ra, một số hóa chất trong tinh dầu khi đốt nóng có thể tạo ra chất độc hại.
Thuốc lá điện tử (TLĐT) đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt trong giới trẻ. Tại Việt Nam, tỷ lệ sử dụng TLĐT trong thanh thiếu niên đã tăng nhanh trong thời gian gần đây. Theo kết quả Điều tra Sức khỏe Học sinh Toàn cầu năm 2019 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thực hiện tại 21 tỉnh, thành phố, tỷ lệ sử dụng TLĐT đã tăng lên 2,6%, so với 0,2% năm 2015.
Tình trạng này không chỉ giới hạn ở Việt Nam mà còn là xu hướng chung trên thế giới. Tại Hoa Kỳ, giai đoạn 2017-2019, tỷ lệ sử dụng TLĐT đã tăng từ 11,7% lên 27,5% ở học sinh trung học cơ sở và từ 3,3% lên 10,5% ở học sinh trung học phổ thông.
Đáng chú ý, việc sử dụng đã dẫn đến nhiều trường hợp nhập viện. Theo báo cáo từ gần 700 cơ sở khám chữa bệnh trên cả nước, trong năm 2023, có 1.224 ca nhập viện do sử dụng TLĐT và thuốc lá nung nóng, trong đó có 71 ca là trẻ dưới 18 tuổi.
Ngoài ra, tình trạng mua bán và sử dụng TLĐT pha trộn ma túy đang diễn biến phức tạp và gia tăng nhanh chóng, gây thêm nguy cơ cho sức khỏe cộng đồng.
Trước thực trạng này, các chuyên gia y tế khuyến cáo cần tăng cường nhận thức về tác hại của TLĐT và thực hiện các biện pháp ngăn chặn việc sử dụng, đặc biệt trong giới trẻ.
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1. Khái niệm về thuốc lá điện tử
- Thuốc lá điện tử (E-cigarette): Là thiết bị chạy bằng pin, làm nóng dung dịch chứa nicotin và các chất tạo mùi để tạo ra hơi nước cho người dùng hít vào.
- Thành phần chính: Nicotin, propylene glycol, glycerin thực vật và hương liệu.
- Cơ chế hoạt động: Đốt nóng tinh dầu để tạo ra hơi nước chứa nicotin và các hợp chất hóa học khác.
2. Các lý thuyết hành vi liên quan đến thói quen sử dụng thuốc lá điện tử
- Thuyết hành động hợp lý (Theory of Reasoned Action – TRA): Giải thích hành vi con người dựa trên ý định và thái độ của cá nhân đối với hành vi đó. Nếu sinh viên cho rằng thuốc lá điện tử ít hại hoặc giúp giảm căng thẳng, họ sẽ dễ dàng thử và tiếp tục sử dụng.
- Thuyết hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior – TPB): Bổ sung thêm yếu tố “kiểm soát hành vi cảm nhận” — nghĩa là nếu sinh viên cảm thấy dễ dàng tiếp cận và sử dụng thuốc lá điện tử, khả năng họ sử dụng sẽ cao hơn.
- Thuyết học tập xã hội (Social Learning Theory): Hành vi sử dụng thuốc lá điện tử có thể bắt chước từ bạn bè, người thân hoặc qua mạng xã hội.
3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi sử dụng thuốc lá điện tử
- Yếu tố cá nhân: Tâm lý tò mò, nhu cầu giảm căng thẳng, hay mong muốn thể hiện bản thân.
- Yếu tố xã hội: Ảnh hưởng từ bạn bè, gia đình, môi trường học đường.
- Yếu tố môi trường và truyền thông: Quảng cáo hấp dẫn, dễ dàng tiếp cận sản phẩm, và xu hướng sử dụng phổ biến trên mạng xã hội.
- Nhận thức về rủi ro và lợi ích: Nhiều sinh viên chưa nhận thức đầy đủ tác hại lâu dài , trong khi bị thu hút bởi hình ảnh “ít độc hại” hoặc “giúp bỏ thuốc lá truyền thống.”
4. Kết quả nghiên cứu trước đây
- Các nghiên cứu quốc tế: Chỉ ra tỷ lệ sử dụng ngày càng gia tăng ở giới trẻ, với lý do chính là hương vị đa dạng, cảm giác thư giãn và sự tò mò.
- Nghiên cứu trong nước: Nhiều sinh viên sử dụng thuốc lá điện tử mà không hiểu rõ tác hại, và việc sử dụng thường bắt nguồn từ ảnh hưởng của bạn bè hoặc mạng xã hội.
CHƯƠNG 3: TÁC HẠI VÀ GIẢI PHÁP SỬ DỤNG THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ
3.1 TÁC HẠI CỦA THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ
Tác hại đối với sức khỏe thể chất
- Tổn thương phổi: Hơi nước từ thuốc lá điện tử chứa các hóa chất độc hại (như formaldehyde, acrolein) có thể gây viêm phổi, làm tổn thương tế bào và thậm chí gây bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).
- Ảnh hưởng tim mạch: Nicotin làm tăng nhịp tim, huyết áp và gây co thắt mạch máu, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ.
- Rối loạn hệ thần kinh: Nicotin tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương, gây mất tập trung, suy giảm trí nhớ và làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý như lo âu, trầm cảm.
- Nguy cơ ung thư: Một số chất tạo hương khi bị đốt nóng có thể sinh ra các hợp chất gây ung thư, làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, miệng và cổ họng
Ảnh hưởng đến tâm lý và hành vi trong việc sử dụng thuóc lá điện tử
- Gây nghiện: Nicotin là chất gây nghiện mạnh. Người sử dụng dễ bị phụ thuộc, gặp khó khăn khi cố gắng bỏ thuốc, dẫn đến trạng thái căng thẳng, cáu kỉnh nếu thiếu thuốc.
- Khả năng lạm dụng chất kích thích: Sử dụng thuốc lá điện tử có thể là bước đệm dẫn đến việc thử nghiệm và lệ thuộc vào các chất kích thích mạnh hơn, đặc biệt khi tinh dầu bị trộn lẫn với chất gây nghiện khác.
Ảnh hưởng đến cuộc sống và học tập
- Suy giảm năng suất học tập: Việc phụ thuộc vào thuốc lá điện tử có thể khiến sinh viên mất tập trung, ảnh hưởng đến khả năng học tập và ghi nhớ.
- Tốn kém chi phí: Dù ban đầu có vẻ “tiết kiệm” hơn thuốc lá truyền thống, nhưng chi phí mua tinh dầu, thiết bị và phụ kiện có thể trở thành gánh nặng tài chính.
Nguy cơ tiềm ẩn khác
- Chấn thương do thiết bị phát nổ: Đã có nhiều trường hợp thuốc lá điện tử phát nổ do lỗi pin hoặc sạc sai cách, gây bỏng nặng hoặc chấn thương nghiêm trọng.
- Ảnh hưởng đến người xung quanh: Dù không tạo ra khói như thuốc lá truyền thống, hơi thuốc từ thuốc lá điện tử vẫn chứa các chất độc hại, có thể ảnh hưởng đến người hít phải (hút thuốc thụ động).
3.2. GIẢI PHÁP SỬ DỤNG THUỐC LÁ ĐIỆN TỬ
Nâng cao nhận thức và giáo dục sức khỏe trong việc sử dụng thuóc lá điện tử
- Tuyên truyền về tác hại: Tổ chức các buổi hội thảo, chiến dịch truyền thông để sinh viên hiểu rõ những tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe và tương lai.
- Lồng ghép vào chương trình học: Đưa nội dung giáo dục , chất gây nghiện vào môn học hoặc các buổi sinh hoạt ngoại khóa để giúp sinh viên tiếp cận thông tin khoa học và chính xác.
- Chia sẻ câu chuyện thực tế: Mời những người từng nghiện hoặc đã gặp vấn đề sức khỏe vì thuốc lá điện tử đến chia sẻ trải nghiệm để sinh viên có cái nhìn thực tế và trực quan hơn.
2. Thắt chặt quản lý và giám sát sử dụng thuóc lá điện tử
- Kiểm soát nguồn cung: Cần có các quy định nghiêm ngặt hơn về việc mua bán, phân phối , đặc biệt là trên các nền tảng trực tuyến.
- Xử lý nghiêm vi phạm: Tăng cường kiểm tra và xử lý các cơ sở kinh doanh bán thuốc lá điện tử trái phép, đặc biệt là những nơi nhắm đến đối tượng học sinh, sinh viên.
- Kiểm soát quảng cáo: Cấm hoặc hạn chế nghiêm ngặt các hình thức quảng cáo thuốc lá điện tử, đặc biệt là những nội dung khuyến khích giới trẻ sử dụng bằng cách tạo hình ảnh “sang trọng”, “thời thượng”.
3. Hỗ trợ và tư vấn cai nghiện
- Xây dựng các chương trình hỗ trợ: Thành lập các trung tâm hoặc tổ tư vấn sức khỏe trong trường học để giúp sinh viên nhận thức và tìm cách từ bỏ thuốc lá điện tử.
- Tư vấn tâm lý: Nhiều sinh viên sử dụng để giảm stress hoặc hòa nhập với bạn bè, vì vậy cần có sự đồng hành của chuyên gia tâm lý để giúp các bạn tìm giải pháp thay thế lành mạnh hơn.
- Nhóm hỗ trợ đồng đẳng: Tạo các nhóm sinh viên hỗ trợ nhau bỏ thuốc, chia sẻ kinh nghiệm và động viên tinh thần để quá trình từ bỏ trở nên dễ dàng hơn.
4. Xây dựng môi trường học đường lành mạnh
- Tạo không gian “không khói thuốc”: Nhà trường cần thực thi nghiêm quy định cấm hút thuốc lá trong khuôn viên trường.
- Tổ chức hoạt động thay thế: Khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động thể thao, câu lạc bộ sở thích để giải tỏa căng thẳng và tránh xa các thói quen không lành mạnh.
- Phát triển văn hóa sống lành mạnh: Thúc đẩy phong trào “nói không với thuốc lá điện tử”, khen thưởng và tuyên dương những cá nhân tiên phong trong việc tuyên truyền và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
5. Vai trò của gia đình và xã hội
- Gia đình quan tâm, đồng hành: Phụ huynh nên quan tâm, trò chuyện và chia sẻ với con cái nhiều hơn để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường và kịp thời định hướng lại.
- Cộng đồng cùng hành động: Các tổ chức đoàn thể, y tế và chính quyền địa phương cần phối hợp để tổ chức các hoạt động phòng chống thuốc lá điện tử trong cộng đồng, đặc biệt là tại các khu vực đông sinh viên.
Kết luận việc sử dụng thuốc lá điện tử:
Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng sử dụng thuốc lá điện tử trong sinh viên, đồng thời phân tích các yếu tố tác động như ảnh hưởng của bạn bè, môi trường xã hội, tâm lý cá nhân và sự tiếp cận dễ dàng với sản phẩm. Kết quả cho thấy nhiều sinh viên lựa chọn sử dụng do tò mò, muốn giải tỏa căng thẳng hoặc vì suy nghĩ sai lầm rằng thuốc lá điện tử ít gây hại hơn thuốc lá truyền thống.Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc lá điện tử tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe thể chất và tinh thần, đồng thời ảnh hưởng tiêu cực đến học tập và chất lượng cuộc sống. Do đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng để nâng cao nhận thức, tăng cường giáo dục sức khỏe và triển khai các chương trình hỗ trợ sinh viên từ bỏ thói quen này. Việc xây dựng môi trường học đường lành mạnh, không khói thuốc và khuyến khích các hoạt động tích cực sẽ là nền tảng quan trọng giúp sinh viên phát triển toàn diện, hướng tới lối sống lành mạnh và bền vững hơn. Nghiên cứu này hy vọng sẽ góp phần làm cơ sở cho các chính sách và chiến lược can thiệp nhằm giảm thiểu tỷ lệ sử dụng trong giới trẻ, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng thế hệ tương lai khỏe mạnh, năng động.
Đường dẫn:
“Nghiên cứu về các yếu tố tác động đến hành vi sử dụng thuốc lá điện tử trong học đường “
